Nέο φορολογικό νομοσχέδιο (ν.5073/2023) | Τεκμαρτός προσδιορισμός φόρου των ατομικών επιχειρήσεων

Το νέο φορολογικό νομοσχέδιο (ν.5073/2023) έρχεται σε μία χρονική περίοδο ευρύτερων αλλαγών που επηρεάζουν, από λίγο έως πολύ, το σύνολο των επιχειρήσεων. Εμπεριέχει μια σειρά νέων μέτρων, καθώς και βελτιστοποιήσεις ενεργών διατάξεων που στο σύνολο τους αποσκοπούν στον περιορισμό της φοροδιαφυγής.  

Στο άρθρο αυτό θα αναλύσουμε το νέο τρόπο φορολόγησης των ατομικών επιχειρήσεων. Πρόκειται, αναμφίβολα, για μία από τις σημαντικότερες αλλαγές που έχουν θεσμοθετηθεί. Ταυτόχρονα, η αλλαγή αυτή έρχεται να μας επιβεβαιώσει πως η αποτελεσματικότητα του ελεγκτικού και φορολογικού μηχανισμού δεν πρόκειται να κριθεί (απόλυτα) από το νέο ψηφιακό δημιούργημα που σταδιακά δομείται τα τελευταία χρόνια γύρω από τις επιχειρήσεις. Αντιθέτως θα βασιστεί εν πολλοίς σε δοκιμασμένες μεθόδους ή παραλλαγές αυτών.

 

Τι είναι το Ελάχιστο Ποσό Καθαρού Εισοδήματος

Το ελάχιστο ποσό καθαρού εισοδήματος είναι ένα σύστημα προσδιορισμού φόρου, το οποίο θα εφαρμοστεί για τις ατομικές επιχειρήσεις. Προκύπτει βάσει συγκεκριμένου μοντέλου υπολογισμού που αναλύεται παρακάτω. Πρόκειται, επί της ουσίας, για ένα ακόμη τεκμήριο το οποίο θα εφαρμόζεται αυτοτελώς στους επιτηδευματίες. Αυτό σημαίνει πως δεν έρχεται να αντικαταστήσει τα υπόλοιπα τεκμήρια (διαβίωσης, ακινήτων κλπ) που βαρύνουν όλα τα φυσικά πρόσωπα. Υπολογίζεται και συγκρίνεται με τα φορολογητέα καθαρά αποτελέσματα της επιχείρησης.

Το μέτρο αυτό έρχεται σε εφαρμογή ως αποτέλεσμα ενός, σταθερά, υψηλού ποσοστού ατομικών επιχειρήσεων που εμφανίζουν χαμηλή ή μηδενική κερδοφορία. Σε ένα απλό παράδειγμα, εάν μία ατομική επιχείρηση κλείσει τη χρήση της με καθαρά αποτελέσματα 8.000€ και το ελάχιστο ποσό καθαρού εισοδήματος που θα προκύψει με τον τρόπο υπολογισμού που θα δούμε παρακάτω είναι 15.000€, τότε θα φορολογηθεί βάσει του ποσού των 15.000€.

Μάλιστα, παρότι ο νόμος ψηφίστηκε στα τέλη του προηγούμενου έτους, το μέτρο θα έχει ισχύ από 01/01/2023. Επομένως θα το συναντήσουμε ήδη από τις φετινές φορολογικές δηλώσεις των ατομικών επιχειρήσεων για τη χρήση 2023.

 Όπως θα δούμε, το τεκμαρτό ποσό έχει συνδεθεί άμεσα με το ετήσιο κόστος απασχόλησης προσωπικού, καθώς και με τα ετήσια οικονομικά στοιχεία του κλάδου στον οποίο ανήκει η επιχείρηση. Η βασική σκέψη πάνω στην οποία στήθηκε το μοντέλο υπολογισμού είναι πως το φορολογητέο εισόδημα ενός επιτηδευματία δε δύναται να είναι χαμηλότερο από τις μικτές αποδοχές ενός μισθωτού που αμείβεται με τον κατώτατο μισθό της ΕΓΣΣΕ.

 

Πως υπολογίζεται 

Το ελάχιστο ποσό καθαρού εισοδήματος έχει ως όριο τις 50.000€ και υπολογίζεται με βάση το άθροισμα των παρακάτω (α + β + γ  = Τεκμήριο) :

α. Μικτές αποδοχές κατώτατου ή Μικτές αποδοχές υψηλότερα αμειβόμενου υπαλλήλου 

Ποσό με όριο τις 30.000€ που αντιστοιχεί στο μεγαλύτερο εκ των εξής:

       α1. Του ετήσιου ποσού κατώτατου μισθού βάσει της Εθνικής Γενικής Συλλογικής Σύμβασης Εργασίας όπως ισχύει κατά την 31/12 του εκάστοτε φορολογικού έτους, προσαυξανόμενου κατά 10% για την τρίτη 3ετία από την έναρξη δραστηριότητας, κατά 20% για την τέταρτη 3ετία και κατά 30% για κάθε έτος που ακολουθεί, ή

       α2. Του ετήσιου ποσού μικτών αποδοχών του υψηλότερα αμειβόμενου υπαλλήλου της επιχείρησης.

β. Κόστος Μισθοδοσίας

Ποσό με όριο τις 15.000€ που αντιστοιχεί στο 10% του κόστους μισθοδοσίας που καταβάλει ο επιτηδευματίας σε ετήσια βάση.

γ. Υπέρβαση μέσου όρου τζίρου του κλάδου

Ποσό που αντιστοιχεί στο 5% επί του ποσού κατά το οποίο ο κύκλος εργασιών του φορολογούμενου υπερβαίνει το μέσο ετήσιο κύκλο εργασιών του κλάδου (συγκρίνεται ο ΚΑΔ με τα μεγαλύτερα έσοδα). 

(Η περίπτωση γ' δεν εφαρμόζεται εάν ο Μ.Ο. του κύκλου εργασιών του σχετικού ΚΑΔ δεν υπερβαίνει τις 10.000€ ή όταν το πλήθος των επιχειρήσεων που ανήκουν στον συγκεκριμένο ΚΑΔ δεν υπερβαίνει τις 30).

 

Ποιοι επιτηδευματίες εξαιρούνται και σε ποιους εφαρμόζεται αναλογικά 

Ο προσδιορισμός του τεκμηρίου δεν εφαρμόζεται για τους αγρότες, καθώς και για τους αμειβόμενους με «μπλοκάκι» (ευνοϊκό καθεστώς φορολόγησης παρ.2 αρ.12 ν.4172/2013). Επιπλέον, εξαιρούνται οι επιτηδευματίες με ποσοστό αναπηρίας  >80%, όπως και οι ιδιοκτήτες καφενείου που εδρεύουν σε οικισμούς <500 κατοίκων.

Μείωση κατά 50% επί του ελάχιστου ποσού καθαρού εισοδήματος προβλέπεται για ειδικές κατηγορίες επιτηδευματιών (πολύτεκνοι, γονείς μονογονεϊκών οικογενειών, άτομα με αναπηρία  >67%, γονείς ανηλίκων με αναπηρία >67%, επιτηδευματίες με έδρα και κατοικία σε οικισμούς <500 κατοίκων ή σε νησιά <3100 κατοίκων). Στην ίδια κατηγορία έχουν ενταχθεί και οι ιδιοκτήτες ταξί, εφόσον το ποσοστό τους επί του οχήματος δεν υπερβαίνει το 25%.

Ειδική πρόβλεψη υπάρχει για τους νέους επιτηδευματίες, οι οποίοι απαλλάσσονται πλήρως από την εφαρμογή τεκμηρίου για τα πρώτα 3 έτη, ενώ για τα επόμενα 2 έτη (4ο και 5ο) εφαρμόζεται ποσοστιαία.

 

Σε ποιες περιπτώσεις μπορεί να αμφισβητηθεί 

Βάσει νόμου προβλέπονται συγκεκριμένες περιπτώσεις κατά τις οποίες μπορεί ο επιτηδευματίας να επικαλεστεί προσωπικούς λόγους ή λόγους ανωτέρας βίας ούτως ώστε να δικαιολογήσει τη θέση της επιχείρησης για την αποφυγή τεκμαρτού φόρου σε «κενά» διαστήματα. Τέτοιες περιπτώσεις είναι η εγκυμοσύνη, η στράτευση, η μακρόχρονη νοσηλεία, οι φυσικές καταστροφές, η ανάκληση αδειών της επιχείρησης ή η αναστολή λειτουργίας της βάσει κρατικής απόφασης. Ο επιτηδευματίας οφείλει να τεκμηριώσει τα ανωτέρω και η φορολογική διοίκηση να εξετάσει το αίτημα και να προβεί σε αναλογική μείωση του τεκμηρίου.

 

«Μαχητό τεκμήριο» και έλεγχος

Εκτός των παραπάνω περιπτώσεων, ο φορολογούμενος έχει το δικαίωμα να αμφισβητήσει στο σύνολο του το ποσό φόρου που προκύπτει βάσει τεκμηρίου. Επί της ουσίας, αιτείται να φορολογηθεί βάσει των καθαρών αποτελεσμάτων όπως προκύπτουν από τα λογιστικά του βιβλία. Για να γίνει αυτό, θα πρέπει αρχικά να τεκμηριώσει το αίτημα του με στοιχεία που αποτυπώνονται σε σχετικό ερωτηματολόγιο όπως προβλέπεται στην Α.1055/2024. Εν συνεχεία, η φορολογική διοίκηση οφείλει να διενεργήσει έλεγχο ούτως ώστε να διαπιστωθεί η ακρίβεια των ισχυρισμών του επιτηδευματία.

Εδώ θα πρέπει να τονιστεί πως η φορολογική διοίκηση έχει τη δυνατότητα να προχωρήσει σε έλεγχο και προηγούμενων φορολογικών ετών, ιδιαιτέρως αν προκύπτουν οικονομικά στοιχεία που δεν επαληθεύουν το αίτημα αμφισβήτησης του επιτηδευματία.

 

Τεκμήριο και Έμμεσες Τεχνικές Ελέγχου 

Το ελάχιστο ποσό καθαρού εισοδήματος δεν έρχεται να αντικαταστήσει τις έμμεσες τεχνικές ελέγχου όπως λειτουργούν κατ' εφαρμογή προγενέστερων νόμων. Αντιθέτως, με το ν.5073/2023 επαναδιατυπώνονται και προστίθενται νέες προϋποθέσεις κατά τις οποίες μπορούν να εφαρμόζονται.

Συνοπτικά, οι έμμεσες τεχνικές ελέγχου είναι μαθηματικά μοντέλα και χρησιμοποιούνται για τον προσδιορισμό φόρου μέσω αριθμοδεικτών βασιζόμενες σε εξωλογιστικά στοιχεία. Εφαρμόζονται κυρίως σε περιπτώσεις επιχειρήσεων που παρουσιάζουν ζημίες για συνεχόμενα έτη, καθώς και σε περιπτώσεις που τα καθαρά αποτελέσματα υπολείπονται των αντικειμένων δαπανών  (π.χ. αύξηση περιουσιακής κατάστασης που δεν δικαιολογείται βάσει εισοδημάτων).

 

Η παγίδα της μετατροπής σε εταιρεία 

Στο νομοσχέδιο έχει προβλεφθεί συγκεκριμένη διάταξη η οποία έχει σκοπό να «φρενάρει» την έμμεση αποφυγή φορολόγησης. Έτσι, επιτηδευματίας ο οποίος θα προβεί εσκεμμένα σε διακοπή της ατομικής του δραστηριότητας και, εν συνεχεία, θα προχωρήσει σε σύσταση μονοπρόσωπης εταιρείας με ίδιο αντικείμενο εργασιών δύναται να φορολογηθεί τεκμαρτά, έπειτα από έλεγχο της φορολογικής διοίκησης.

 

Συμπερασματικά, το μέτρο αναμένεται να εφαρμοστεί σε ένα σημαντικό ποσοστό ατομικών επιχειρήσεων. Ιδιαιτέρως, αν λάβουμε υπόψη πως είναι μικρό το ποσοστό των ατομικών επιχειρήσεων με καθαρή κερδοφορία άνω των 50.000€ (όριο τεκμαρτού). Μάλιστα, αν δεν συνυπολογίσουμε και τις εξαιρούμενες επιχειρήσεις, το ποσοστό που θα φορολογηθεί τεκμαρτά ενδέχεται να είναι πολύ υψηλό. Από την πρώτη κιόλας χρήση αναμένεται να διαφανεί το εύρος της πίεσης που, αναπόφευκτα, θα ασκηθεί προς πολλές επιχειρήσεις.

Επίσης, αναμένεται με ενδιαφέρον το αποτέλεσμα της συσχέτισης της μεθόδου τεκμαρτής φορολόγησης με το κόστος μισθοδοσίας και το ύψος αποδοχών. Ιδιαιτέρως, αν αναλογιστούμε πως την τελευταία 2ετία ο κατώτατος μισθός έχει αυξηθεί σημαντικά χωρίς να έχει προβλεφθεί κάποιο σοβαρό αντιστάθμισμα.

Η συνθήκη που έχει δημιουργηθεί χρήζει σωστής ερμηνείας των διατάξεων και προσεκτικής συμβουλευτικής προσέγγισης για τις επιχειρήσεις.

 

Γρηγόρης Χατζηκωνσταντινίδης 

Λογιστής Φοροτεχνικός Α' τάξης